Waarom ik teken – over visuele reflectie

Tekenen helpt mij om mezelf en de wereld om mij heen te kunnen begrijpen. Het is mijn allerbeste reflectie-hulpmiddel. Als ik het even niet meer weet, pak ik een stuk papier en een stift en begin ik te tekenen. Terwijl ik alles wat er door mijn hoofd gaat op papier zet in symbolen, pijlen, geometrische vormen en stukjes tekst, voel ik ruimte ontstaan. Dat geeft rust; even niet meer aan alles hoeven denken. 

Vanuit die rust kijk ik opnieuw naar wat ik op papier heb gezet. Wat betekent dit eigenlijk? Wat valt me op, hoe kan ik hier anders naar kijken dan ik deed, welke dingen zijn relevant en hoe staan ze tot elkaar in verhouding? Langzaam maar zeker begint zich iets af te tekenen, er ontstaat een rode draad in het verhaal of een bepaalde structuur of patroon.

Soms moet ik het daarvoor eerst wegleggen. Tien minuten, een paar uur of misschien wel een paar dagen. En soms maak ik nog een paar nieuwe tekeningen. Tot er een inzicht komt waarmee ik verder kan. En dat teken ik dan ook graag, om het goed te kunnen onthouden.

>> Ben je benieuwd hoe je dit zelf kunt doen? Lees de 5 stappen onderaan dit bericht.

Onze superkracht

We kunnen met onze ogen iets registreren (kijken) en onze hersenen helpen ons dat te vertalen naar informatie (zien). Je zou dit een superkracht kunnen noemen, want onze hersenen zijn zo goed in het vertalen, dat ze ons ook dingen laten zien die er feitelijk niet zijn. Zoals we een alligator kunnen zien in de wolken of een flinke partij vrouwenbillen in een boom. Deze visuele superkracht helpt ons mensen op afstand herkennen en (vroeger, heel vroeger) op tijd weg te rennen voor vanuit de verte aanstormende gnoes. We noemen deze kracht: visueel denken.

Verbanden leggen, patronen zien

Visueel denken kan ons ook helpen om verbanden te leggen en patronen te zien die zich niet zomaar voor ogen afspelen. Sommige verbanden en patronen herkennen onze hersenen zonder dat we ernaar hoeven te kijken; dan vindt alles plaats in ons hoofd. Als de materie complexer wordt, of als het niet meer alleen een zaak is van ons hoofd maar ook van ons hart: dan is het handig als we wat we weten en voelen vanuit ons hoofd naar buiten kunnen brengen: externaliseren. Tekenen is verreweg de meest effectieve tool om gedachten en gevoelens te externaliseren en er ook nog naar te kunnen kijken. En wat ik kan, kun jij ook!

Geen tekentalent nodig

Tekentalent heb je daar niet bij nodig, maar het helpt om begrippen en concepten die vaker terugkomen te kunnen samenvatten in een veelzeggend symbool. Een ballon met een smiley erin en een speels wapperend touwtje eraan, betekent voor mij vrijheid & autonomie.

Bij mezelf komen

Zodra ik de ballon teken, voel ik hoe belangrijk leven naar die waarde voor mij is. Het hebben en kunnen tekenen van de smiley-ballon helpt me om me verankerd te voelen. Het hebben van mijn eigen ‘poppetje’ met knotje en gestreept shirt, helpt me dichter bij mezelf te blijven. Het geeft me veel plezier en voldoening om deze en andere symbolen zo te kunnen tekenen dat ik er zelf graag naar kijk. Dat is voor mij reden om mensen te leren hoe ze op een aantrekkelijke en simpele manier kunnen tekenen. Voor zichzelf en voor anderen: voor coachklanten, leerlingen of hun eigen kinderen.

Wat is dat… reflectie?

“Reflectie is het verwerken van betekenisvolle ervaringen, gericht op nieuwe inzichten en vervolgacties of keuzes voor de toekomst.”

– mittendorf 2016

De stappen die ik volg

0. In een goede state of mind komen

Mijn eerste stap is om een goede state of mind te komen. Soms betekent dat het uitzetten van die mind en soms betekent het juist dat ik alles wat er in mijn hoofd gezegd wordt ook daadwerkelijk een stem geef. Door te tekenen wat er in mijn hoofd zit, door kronkellijnen te tekenen op muziek, door een ding na te tekenen vanuit verschillende perspectieven. Wat mij ook erg helpt: wandelen, douchen, het ordenen van mijn tekenspullen en… het opnieuw ordenen van diezelfde spullen.

1. Ervaringen extern maken

De volgende stap is het uit mijn hoofd en lijf halen van alle ervaringen waar ik me de afgelopen tijd of alleen op dit moment bewust van ben. Dat doe ik door abstract en figuratief te tekenen, door met symbolenkaarten, foto’s of tekst aan de slag te gaan. Uiteindelijk zet ik alle ervaringen en het gevoel of de gedachten die daarbij horen in symbolen en sleutelwoorden op losse briefjes, of in ‘popcorn’ structuur op een groot vel papier. Deze stap gaat vooral over het externaliseren.

2. Naar ervaringen kijken, ze zien & accepteren

Deze stap gaat voornamelijk over het begrijpen van wat er precies bij mezelf gebeurt. Door te kijken naar wat er op papier staat, wordt de volgordelijkheid soms helder en vallen er kwartjes. Door rustig te kijken naar wat er voor me ligt, ben ik beter in staat te accepteren dat het is zoals het is. Aan mijn ervaringen hoef ik niets te veranderen, ik hoef er niets van te vinden. Hoogstens nieuwsgierigheid te voelen naar de oorzaak van een bepaald gevoel dat ik had of heb.

3. Analyseren & betekenis geven

Waar ik in stap 2 vooral kijk, ga ik in stap 3 actief proberen logica en structuren te vinden. Dat doe ik door dingen te verplaatsen, door briefjes om te draaien, door nieuwe briefjes toe te voegen, pijlen te zetten, door uitzoomen en inzoomen, door te scheuren en plakken en de briefjes op allerlei manieren neer te leggen. Door wit op zwart te tekenen of juist met andere materialen te werken. Patronen herkennen, verbanden zien, begrijpen wat de betekenis van deze logica voor mij is, daar gaat het in deze stap over. De opmaat naar keuzes en actie.

4. Keuzes maken, actie!

Met het visuele resultaat van stap 3, kan ik nu een conclusie trekken. Daarvoor haal ik belangrijke briefjes uit het geheel, of ik teken ze opnieuw. Ik schrijf er in steekwoorden bij wat mijn conclusie is of ik vertaal de conclusie naar een of meerdere symbolen of vormen. Ik neem me iets voor en dat voornemen veranker ik met deze symbolen of vormen. Waar ik in stap 1 aan het externaliseren was, ben ik in deze stap de conclusie aan het internaliseren.

Als er actiepunten voortkomen uit mijn visuele reflectie, zet ik die op sticky notes aan mijn computerscherm, A6 kaartjes in mijn werktas of tekeningen als achtergrond op mijn telefoon.

Wil jij dit ook leren?

Wil je meer doen met visueel reflecteren? Neem contact op voor de mogelijkheden.